इस्लामाबाद ,पाकिस्तान :
पाकिस्तान आर्थिक संकटको बीचमा छ र तेल र ग्यास र अन्य आवश्यक वस्तुहरूको विशुद्ध आयातकर्ता बनेको छ। त्यहाँको ऊर्जा अर्थतन्त्र कुनै समय अमेरिकाको मोडेलमा बनाइएको थियो जहाँ तेल सस्तो थियो र धनीहरू महँगो आयातित कारहरूमा घुम्न निस्कन्थे । यो मोडल स्पष्ट र दिगो थिएन।
पाकिस्तानले आफ्नो रणनीतिक भूगोललाई पैसा कमाउन इस्लामको नाममा आतंक बेच्न प्रयोग गर्यो। धनी र शक्तिशाली राष्ट्रहरूले पाकिस्तानी सेनालाई भाडामा प्रयोग गरे। सेनाले छिमेकी अफगानिस्तान, भारत, बंगलादेश (पहिले पूर्वी पाकिस्तान) र बाहिरका देशहरूमा प्रोक्सी युद्ध लड्न गैर राज्य तत्वहरुलाई तालिम दियो। पाकिस्तान एक आ तं ककारी र बदमाश राज्य थियो र अहिले पनि छ । त्यहाँको अर्थतन्त्रले ७५ वर्षमा २२ पटक रेकर्ड बेल आउट गरेको थियो। त्यो हरेक साढे तीन वर्षमा एक पटक हुन्छ।
धेरै जसो पैसा विदेशमा पार्क गरेर राजकुमारी जीवन बिताउने धनी र प्रभावशालीहरूले खल्तीमा राखेका थिए। बाँकी जनसंख्यासँग पर्याप्त खाना, बिजुली, शिक्षा आदि थिएन। कट्टरपन्थी इस्लाम ( पाकिस्तानको सबैभन्दा ठूलो ह ति यारका रुपमा आ तं कवादको पोषण खुल्ला राख्दै नागरिक र सेना प्रतिष्ठानलाई लाभांश ल्याउने निति थियो । तिनीहरू यति लोभी थिए कि तिनीहरूले आफ्ना संरक्षकहरूलाई पनि धोका दिए। सन् २००२ देखि अमेरिकाले अफगानिस्तानमा अल-कायदासँग लड्न पाकिस्तानी सेनाको परिचालन लागत तिरेको छ।
२००८ सम्म, यो पत्ता लगाइयो (द गार्जियन, फेब्रुअरी २७ , २००८) कि USD ५ .४ बिलियन खर्च भएको मा ७० प्रतिशत नेतृत्वको खल्तिमा गएको थियो । यस्तो अवस्थामा कुनै पनि अर्थतन्त्र टिक्न सक्दैन र पैसाको ट्याप बन्द हुनेबित्तिकै पाकिस्तानी अर्थतन्त्र ध्वस्त हुँदैछ। इस्लामाबाद नयाँ संरक्षकको रूपमा बेइजिङ गयो। तर त्यो पनि काम गरिरहेको छैन ।
चीनले पाकिस्तानी भूमिमा पावर प्लान्ट त बनायो तर सस्तो बिजुली दिन मानेन। विश्व बैंकको २०२२ को प्रतिवेदन अनुसार चुक्ता गर्ने क्षमतालाई परिभाषित गर्ने बाह्य ऋण निर्यात अनुपात ३९०५ पुगेको छ जसले पाकिस्तान दिवालीया हुने संघारमा रहेको देखाँउदछ । मार्च २०२२ सम्म, चालु खाता घाटा ४ बिलियन अमेरिकी डलर थियो। रेमिट्यान्स आम्दानी ७.६ अर्ब अमेरिकी डलरबाट घटेर ७.१ अर्ब अमेरिकी डलरमा झरेको छ ।
मुद्रास्फीति १३.८ प्रतिशत पुगेको छ । पछिल्लो एक महिनामा पाकिस्तानी रुपैयाँ डलरको तुलनामा १८६ बाट २०२ सम्म अवमूल्यन भएको छ । इमरान खान सरकारले गैरआवासीय पाकिस्तानीहरूबाट निक्षेपहरू आकर्षित गर्न सुरु गरेको रोशन डिजिटल खातामा प्रवाह घट्दै गएको छ। विदेशी मुद्रा सञ्चिति दुई महिनाभन्दा कमको आयातमा १० अर्ब अमेरिकी डलरभन्दा तल झरेको छ ।
पाकिस्तानी नेतृत्वहरुलाई व्यापारले कहिल्यै महत्व पाएन ।
१९९४ मा भारतले पाकिस्तानसँग बिजुलीको बार्टर ट्रेड प्रस्ताव गर्यो जहाँ भारतले पाकिस्तानको असुरक्षित क्षेत्रहरूमा विद्युत आपूर्ति गर्ने योजना राखेको थियो तर यसको विपरीत पाकिस्तानले त्यसको खण्डन गरेको थियो । त्यही प्रस्तावले एक दशकपछि बंगलादेशसँग भारतको विद्युत् व्यापारमा आकार लियो। बंगलादेश एक्लो छैन। भारतीय विद्युत ग्रिडले बंगलादेश, नेपाल, भुटान र म्यानमारलाई जोड्छ। भारतले नेपाल र भुटानबाट जलविद्युत आयात गर्छ । अब दिल्लीले बंगलादेश र नेपाललाई विद्युत् विनिमय व्यापारमा सहभागी हुन अनुमति दिएको छ ।
पाकिस्तानले कश्मीरको पुलवामामा भारतीय सुरक्षाकर्मीहरूलाई मार्न गैरराज्य तत्वहरु पठाएपछि र २०१९ मा बालाकोटमा आतंकवादी लुकाउने ठाउँमा हवाई आ क्रमण गरेर भारतले जवाफी कारबाही गरेपछि पाकिस्तानको आधिकारिक व्यापार तल झरेको छ। पाकिस्तानले आफ्ना व्यापार का दैलोहरु बन्द गर्न खुबै उत्साहित थियो तर आज परिस्थितीले उल्टो मोड लिइसकेको छ । पाकिस्तानका आफ्नै व्यवसायीहरूले इस्लामाबादलाई चाँडो भन्दा चाँडो व्यापार पुनः सुरु गर्न आग्रह गरिरहेका छन्।
